Filipinas

Republika kan Filipinas Republic of the Philippines República de Filipinas
Flag Coat of arms
Motto: Maka-Diyos, Makatawo, Makakapalibotan, asin Makabanwa
Kanta: Lupang Hinirang
Kapitolyo	Manila
Pinakadakulang syudad	Ciudad nin Quezon
Mga opisyalmenteng tataramon	Filipino asin Ingles
Panggogobyerno	Unitaryong presidensyal na republika
• Presidente	Bongbong Marcos (PFP)
• Bise Presidente	Sara Duterte (Ind)
• Presidente kan Senado	Migz Zubiri (NPC)
Katalingkasan  halì sa Espanya asin Estados Unidos
• Pigdeklarar	Hunyo 12, 1898
• Pansadiring gobyerno	Marso 24, 1934
• Pigbibisto	Hulyo 4, 1946
• Presenteng konstitusyon	Pebrero 2, 1987
• Tubig (%)	0.6
Populasyon
• 2017 pigtatantya	104,256,076 (Ika-13)
• 2015 sensus	100,981,437
GDP (PPP)	pigtatantyang 2005
• Kabuuhan	$453 bilyon (Ika-25)
• Kada capita	$4,923 (Ika-102)
GDP (nominal)	Pigtatantyang 2021
• Kabuuhan	$394.09 bilyon (Ika-34)
• Kada capita	$3,460 (Ika-131)
HDI (2006)	0.763 halangkaw · Ika-84
Kurensiya	Peso filipino (PHP)
Time zone	UTC+8 (PST)
Kodigo nin pag-aapod	63
Internet TLD	.ph
* An Cebuano, Ilokano, Hiligaynon, Bikol, Waray-Waray, Pampango, Pangasinense, Kinaray-a, Maranao, Maguindanaon, Tagalog, asin Tausug an mga opisyal na katabang na tatataramon sa saindang sadiring rehiyon. An Espanyol (Kastila) asin at asin pa Arabo pigkokonsiderar na opsyonal asin boluntaryong basehan.

An Filipinas (Ingles: Philippines, Espanyol: Filipinas), opisyal na Republika kan Filipinas sarong arkipelahikong nasyon sa Sur-subangan na Asya na Manila an kapitolyo. Igwa ining 7,641 na mga isla na may total na hiwas na 300,000 kilometro kwadrado na mahiwas na nakategorya sa tolong pangenot na heograpikong dibisyon poon norte pasiring sa sur: Luzon , Visayas , asin Mindanao. an arkipelago kan Filipinas na namumugtak sa gamping sulnopan kan Kadagatan Pasipiko. Napapalibotan an Filipinas kan Dagat Habagatan Tsina sa sulnupan, Dagat Filipinas sa sirangan, asin Dagat Celebes sa subangan. Igwa ining mga linderos sa dagat sa Taiwan sa norte, Hapon sa norte-subangan, Palau sa sirangan asin sur-subangan, Indonesya sa sur, Malaysia sa sur-sulnopan, Vietnam sa sulnopan, asin Tsina sa norte-sulnupan. Ini an ika-doseng pinakadakulang populasyon na nasyon sa kinaban, na may manlaen-laen na etnisidad asin kultura. An Manila iyo an kapitolyo kan nasyon, asin an pinakadakol na populasyon kaini iyo an Quezon City. Parehong nasa laog kan Metro Manila.

An mga Negrito, an pinakaenot na mga nag-eerok sa arkipelago, sinundan nin mga alon nin mga tawong Austronesyo. An pag-ampon kan animismo, an Hinduismo na may impluwensya nin Budista, asin an Islam nagmukna nin mga kahadean-isla na pinamamahalaan nin mga datu, raja, asin sultan. An mahiwas na komersyo sa ibang nasyon sa mga kataed arog kan huring imperyo kan Tang o Song nagdara man kan mga Intsik sa arkipelago, na luway-luway man na nag-eerok asin nag-iiribahan sa laog nin mga siglo. An pag-abot ni Ferdinand Magellan, sarong eksplorador na Portuges na nangengenot sa sarong armada pasiring sa Castile, iyo an nagin kapinunan kan kolonisasyon kan mga Espanyol. Kan taon 1543, an Espanyol na eksplorador na si Ruy López de Villalobos nginaranan an arkipelago na Las Islas Filipinas bilang pag-onra ki Hadeng Felipe II kan Castilla. An kolonisasyon kan Espanya sa paagi kan Bagong Espanya, nagpoon kan 1565, nagdara sa Filipinas na pamamahalaan kan Korona nin Castile, bilang parte kan Imperyo Espanyol, sa laog nin labing 300 na taon. An Kristiyanismo Katoliko an nagin nangingibabaw na relihion, asin an Manila an nagin sentro kan komersyo sa trans-Pasipiko sa solnopan. An mga Hispanic na imigrante hale sa Latin Amerika asin Iberia mapili man na magkolonya. An Rebolusyon kan Filipinas nagpoon kan 1896, asin nagin kaiba kan 1898 na Gera Espanyol-Amerikano. Itinao kan Espanya an teritoryo sa Estados Unidos, asin an mga rebolusyonaryong Pilipino nagdeklarar kan Enot na Republika Filipinas. An suminunod na Gerang Pilipinas-Amerikano natapos na kontrolado kan Estados Unidos an teritoryo sagkod sa pagsalakay kan mga Hapon sa mga isla durante kan Ikaduwang Gerang Pankinaban. Pagkatapos na bawion kan Estados Unidos an Pilipinas sa mga Hapon, an Filipinas nagin independiente kan 1946. An nasyon nagkaigwa nin maribok na eksperyensya sa demokrasya, na kabali an pagbagsak kan sarong dekada na diktadura sa sarong rebolusyon na daing kadahasan.

Pangaran

Si Felipe II kan Espanya.

Pinangaran kan Kastilang eksplorador na si Ruy López de Villalobos, sa tahaw kan saiyang paglalayag kadtong 1542, an mga isla nin Leyte asin Samar bilang Felipinas kasunod kan Prinsipe nin Asturias. Sa huri, an pangarang Las Islas Filipinas gagamiton para sa mga rogaring kan arkipelago. Bago ini nagin parati, piggamit man kan mga kastila an iba pan mga pangaran na arog kan Islas del Poniente (Mga Kaiislahan nin Sulnupan) asin an ipinangaran ni Magallanes para sa mga isla na San Lázaro tanganing tukuyon an kaiislahan.

Sa paglihis nin historiya, pirang beses na nagbago an opisyal na pangaran kan Filipinas. Sa katahawan kan Himagsikang Pilipino, ipighayag kan Kongreso nin Malolos an pagtugdas kan República Filipina (Republika kan Filipinas). Poon sa panahon kan Gerang Espanyol–Amerikano (1898) asin Gerang Pilipino–Amerikano (1899 sagkod 1902) hasta sa panahon kan Komonwelt (1935 sagkod 1946), pig'apod kan mga Amerikano an nasyon bilan Philippine Islands, na palis-taramon sa Ingles gikan sa Kastila. Poon sa Kasunduan sa Paris, nagpoon na nagbutwaan an pangaran na "Pilipinas" (Filipinas) dangan poon kadto ini na an naging parating ngaran kan nasyon. Poon sa katapusan kan Ikaduwang Gerang Pankinaban, an opisyal na pangaran kan nasyon iyo an "Republika kan Filipinas".

Uusipon

Ladawan:PH Mapa ng Wika (Bicolano).png

Namundag an historya kan Filipinas kan nag-abot an mga inot na tawo sa Filipinas sa paagi kan mga tulay na dagâ 30,000 taon na an nakakaagi. An inot na rehistro kan pagbisita na halì sa sulnopan iyo an pag-abot ni Fernando Magallanes sa isla kan Homonhon sa sur-sulnupan kan Samar kan Marso 16, 1521.

Nagpoon an rebolusyon laban sa Espanya kan Abril taon 1896 na pagkalihis nin duwang taon naghantong sa proklamasyon kan katalingkasan asin pagkamukna kan Inot na Republika kan Filipinas. Alagad an Kasunduan sa Paris na ginibo sa katapusan ng Gyerang Espanyol-Amerikano naglipat kan poder sa Filipinas sa Estados Unidos. Nagpoon an pagkolonya kan Estados Unidos sa Filipinas kan Desyembre 1899 kaiba an limitadong lokal na pagkapot kan 1905. An parsyal na pagsasadiri itinao kan 1935 mantang naghahanda sa independensya halì sa Estados Unidos kan 1945. Alagad an 10-taon na transisyon hale sa pagigin komonwelt pasiring sa sarong soberanyang nasyon nasibol nin huli sa pagsakop kan Hapon sa Filipinas kan panahon kan Ikaduwang Gyerang Pankinaban. Nin huli kaiyan an pagsasadiri itinao sa Filipinas kan Hulyo 1946.

Pulitika asin gobyerno

An Filipinas igwang sistemang presidensyal asin unitaryong porma nin gobyerno, na an presidente an nagseserbeng pamayo kan estado sagkod pamayo kan gobyerno, asin an commander-in-chief kan Puwersa Armada. An presidente pig-eelihir sa paagi kan popular na boto sa terminong anom na taon.

Heograpiya

An Filipinas sarong arkipelago na binibilog nin maabot sa 7,641ng mga isla na igwa nin total na sakop nin kadagaan, sagkod hawak nin katubigan sa laog kaini, nin 300,000 kilometro kwadrado. An 36,289 kilometrong baybayon kaini iyo an ikalima sa pinakahalawig sa kinaban. Namumugtak ini sa tagboan na 116° 40', sagkod 126° 34' Subangan na longhitud asin 4° 40' sagkod 21° 10' Norteng latitud asin nahahanggan kan Dagat Filipinas sa subangan, kan Sur Dagat Tsina sa sulnopan, asin kan Dagat Celebes sa sur.

An pinakahalangkaw na bukid kaini iyo an Bukid Apo sa Mindanao, na may langkaw na piye) mas halangkaw pa sa lebel kan dagat. An pinakahalabang salog kan Pilipinas iyo an Salog Cagayan sa norteng Luzon, na nagbobolos nin mga mi).

Sa solnopan na mga gilid kan Ring nin Fire sa Pasipiko, an Pilipinas parateng may seismo asin bulkan. Aktibo an rehiyon, asin igwa nin mga plaka na minakonekta sa kada saro hali sa manlain-lain na direksiyon. Mga limang linog an nakarekord aroaldaw, minsan ngani kadaklan maluyaon nang marhay para sa pagmate. An huring mayor na mga linog nangyari kan 1976 sa Golpo nin Moro asin kan 1990 sa Luzon. An Filipinas igwang 23 na aktibong bulkan; sainda, Mayon, Taal, Canlaon, asin Bulusan an may pinakadakol na nakatalang pagtuga.